Maria Skłodowska-Curie, Public domain, via Wikimedia Commons
Nagroda Nobla w grudniu 2021 roku obchodzi swoją 120. rocznicę. Po raz pierwszy uroczystość wręczenia tego prestiżowego wyróżnienia odbyła się w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie dokładnie 120 lat temu i nagroda została przyznana filantropowi i założycielowi Czerwonego Krzyża Jean Henriemu Dunant (1828-1910) oraz ekonomiście Fredericovi Passy (1822-1912). Ta przyznana wówczas nagroda miała wymiar wyróżnienia pokojowego, tzw. Pokojowa Nagroda Nobla.
Od 1902 roku nagrody są wręczane przez króla Szwecji i ta wspaniała uroczystość odbywa się rokrocznie 10 grudnia – w dzień śmierci fundatora nagrody.
Alfred Bernard Nobel (21.10.1833-10.12.1896) był szwedzkim chemikiem, przemysłowcem, wynalazcą m.in. dynamitu, filantropem i oczywiście fundatorem jedynej w swoim rodzaju nagrody cenionej na całym świecie, o której marzą zarówno naukowcy, jak i ludzie świata kultury.
Listę polskich noblistów otwiera Maria Curie-Skłodowska (1867-1934), która tę prestiżową nagrodę otrzymała dwukrotnie za wybitne osiągnięcia w dziedzinie fizyki oraz chemii. Dodajmy jeszcze, że Maria Skłodowska wraz z mężem Piotrem Curie (1859-1906) odkryła nowy pierwiastek i na cześć Polski został nazwany przez nią polonem. W roku 1932 w Warszawie z jej inicjatywy założony został Instytut Radowy. Jest to jedyny do tej pory podwójny polski Nobel. Inaczej ma się z Noblem w dziedzinie literatury.
Tutaj listę otwiera Henryk Sienkiewicz (1846-1916), który za całokształt twórczości ze szczególnym uwzględnieniem powieści „Quo vadis”, nagrodę otrzymał w roku 1905.
Następnym polskim laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w roku 1924 został wyróżniony Stanisław Władysław Reymont (1867-1925), piewca wsi polskiej opisanej przez niego w powieści „Chłopi”.
Kolejny literacki nobel został przyznany dopiero w roku 1980 poecie Czesławowi Miłoszowi (1911-2004).
W roku 1983 na fali transformacji społeczno-politycznych pokojową nagrodą został wyróżniony polityk, działacz związkowy i dysydent Lech Wałęsa.
Józef Rotblat (1908-2005) będący z wykształcenia fizykiem, Polak od 1939 roku, mieszkający w Wielkiej Brytanii, który od 1946 roku przeszedł na obywatelstwo brytyjskie, to kolejny laureat Pokojowej Nagrody Nobla w roku 1995.
W roku 1996 znowu polska literatura została wysoko oceniona za sprawą poetyckiej twórczości Wisławy Szymborskiej (1923-2012).
Listę polską zamyka, przynajmniej do tej pory, nagroda przyznana pierwotnie w roku 2018 pisarce Oldze Tokarczuk, uroczyście wręczona w roku 2019.
I tak pokrótce rysuje się historia ustanowienia Nagrody Nobla z polskim akcentem w tle. Niewątpliwie, chociaż noblistów z polskim rodowodem i przez większość życia mieszkających zarazem w ojczyźnie nie jest zbyt wielu, to i tak zdecydowanie jakość nagrodzonej ich twórczości jest imponująca. Dorobek naukowy Marii Curie-Skłodowskiej był fundamentalną inspiracją rozwoju nauk ścisłych na całym świecie. I dalej, ilość przekładów i krajów znających literacką twórczość przykładowo Henryka Sienkiewicza czy Czesława Miłosza budzi uzasadniony podziw.
Warto jeszcze zasygnalizować, kończąc nasze rozważania, iż przyznanie Nagrody Nobla nie jest sprawą bynajmniej tylko samego wyróżnionego i przypadającego nań w pełni zasłużonego splendoru w postaci na przykład wymiernych wartości finansowych. Taki noblista jest postrzegany również w znacznie szerszej, bo społecznej perspektywie. W tym rozumieniu swoją nagrodzoną twórczością podnosi rangę własnego kraju i co więcej, jest on również postrzegany jako ambasador jedynej w swoim rodzaju misji naukowo-kulturowej uniwersalnej ojczyzny ludzi nauki oraz wrażliwego serca. Nagroda Nobla jest przepustką do tej właśnie ojczyzny i z tego powodu wszyscy rodacy laureata mogą być dumni.